Bitterling

De bitterling (Blackstonia perfoliata) behoort tot de gentiaanfamilie (Gentianaceae). Het is een eenjarige plant, die niet hoger reikt dan 50 centimeter. Hij bloeit van juni tot oktober met kleine, tere gele bloemen. De bloemen zijn hermafrodiet (ze hebben zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken) en bestuiven dus zichzelf.

Bitterling moet eigenlijk beschouwd worden als een serie ondersoorten, die samen en afzonderlijk voorkomen in de zuidwestelijke helft van Europa, wat delen van zuidwestelijk Azië en noordelijk Afrika. De in Nederland inheemse vorm staat bekend als de herfstbitterling (Blackstonia perfoliata serotina). Eigenlijk loopt zijn areaal tot Zuidwest-Frankrijk, maar in ons land heeft de bitterling een soort bruggenhoofd, die dus zo’n 400 kilometer noordelijker ligt dan zijn eigenlijke groeigebied. De tweede vorm, die soms in Nederland wordt aangetroffen is de zomerbitterling (Blackstonia perfoliata perfoliata), wiens areaal bijna tot Nederland reikt. In het verleden waren Midden-Engeland en Noordelijk België wel zijn meest noordelijke grenzen, maar ook hier heeft de voortdurende opwarming van de aarde gezorgd voor een verplaatsing van die ‘meest noordelijke grens’.

[Foto: Jeffdelonge]

Beide vormen, herfstbitterling en zomerbitterling, worden de laatste jaren zowel op Texel als op Schiermonnikoog aangetroffen. Ook hier blijkt dat de zogenaamde microklimaten in de duinvalleien zorgen voor unieke omstandigheden, waardoor bepaalde planten in staat zijn om ver ten noorden van hun oorspronkelijke groeigebied te overleven.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Blackstonia, eert de Engelse apotheker en plantkundige John Blackstone (1712-1753). Het tweede deel, perfoliata, is een combinatie woord dat Latijnse oorsprong is: per is ‘door’ en folium is ‘blad’. Samen wordt dit '(steel) door het blad' en het verklaart de bouw van plant. Het derde deel, serotina, is afgeleid van het Latijnse sero, dat ‘laat’ betekent en verwijst naar de wat latere bloeiperiode van de herfstbitterling ten opzichte van de zomerbitterling.

In Engeland staat de bitterling bekend als yellow wort (‘geelwortel’) en daar produceerde men ooit een gele kleurstof uit die wortels.

De naam bitterling duidt natuurlijk op de bittere smaak van de plant en dus kon het niet uitblijven dat men vroeger de plant soms als medicatie probeerde te gebruiken voor maag- en darmproblemen. Wetenschappelijk onderzoek[1] heeft ondertussen uitgewezen dat de werkzame stoffen van de bitterling schimmelvorming tegengaan. Ik weet eigenlijk niet of je zoiets positief of negatief moet uitleggen: een fungicide is immers een gifstof voor schimmels. Omdat er verder maar bitter weinig onderzoek is verricht naar de bitterling kunnen er zich nog andere onbekende stofjes in huizen, die ongezond voor het menselijk organisme blijken te zijn. Afblijven dus is het devies. Geniet van deze unieke planten in het unieke Waddengebied.

[1] Van der Sluis et al: Gentiogenal, a conversion product of gentiopicrin (gentiopicroside) in Planta Medica - 1983