Rijsbes

De rijsbes (Vaccinium uliginosum) is een botanisch broertje van de blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) en de rode bosbes (Vaccinium vitis-idaea). Het is een sterk vertakt heestertje die in de meeste gevallen iets hoger wordt dan zijn broertjes. De bladeren hebben een blauwachtige kleur en hebben een bijna perkamentachtige structuur. De rijsbes bloeit met tere, knikkende bloemen die wit of zalmrose van kleur zijn. Uiteindelijk ontstaan er fraaie blauwachtig berijpte bessen.

[Foto: Gerrit Grijpstra - Vlieland]

Je kunt de rijsbes aantreffen in de koude tot gematigde zones van het noordelijk halfrond. In ons land bereikt de struik zijn zuidgrens. Vanouds kwam de rijsbes voor in de Achterhoek en Twente, maar daar is zij intussen zeer zeldzaam geworden. Misschien moeten we ook deze keer de opwarming van de aarde maar als schuldige aanwijzen.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Vaccinium, levert taalkundigen de grootste moeite op. Ze geloven vrijwel unaniem dat het afstamt van het Latijnse woord vacca dat 'koe' betekent. Om hun gelijk te halen verwijzen ze dan graag naar Zweden, waar de rode bosbes kobär ofwel 'koebes' wordt genoemd. Ze hebben het allemaal fout: Het woord is terug te voeren op het Griekse woord bakkhos dat 'bes' betekent. De uitspraak van de 'b' kan soms een 'v' zijn. En andersom. De uitspraak van het Spaanse woord voor 'bier', cerveza wordt immers ook uitgesproken als 'cerbeza'. Het tweede deel, uliginosum, is van Latijnse herkomst, waar uligo vochtig betekent. De rijsbes houdt namelijk van een vochtige ondergrond.

In de loop van de 20ste eeuw heeft de rijsbes zich uit eigen vrije wil gevestigd nabij Den Helder en heeft vervolgens de oversteek gemaakt naar de Waddeneilanden Texel, Vlieland, Terschelling en Ameland. Je snapt dat de zaden van de rijsbes die reis in de darmen van vogels heeft gemaakt. Het vreemde is echter dat er sinds 2010 geen waarnemingen van de rijsbes in heel Noord-Holland (en dus ook op Texel) zijn geweest. Wel zijn nog steeds standplaatsen bekend op de Duitse en Deense Waddeneilanden.

Op de Waddeneilanden komen plaatselijk micro-klimaten voor die een perfecte locatie voor de rijsbes kunnen opleveren. Dat maakt het ook zo hachelijk. Die micro-klimaten kunnen ook zo weer veranderen en dan is het weer gedaan met de rijsbes.

Net als de sleebes (Prunus spinosa) worden de rijsbessen elders soms op alcohol getrokken. Niet doen. Daarvoor is de rijsbes veel te zeldzaam. Als je ooit een struikje tegenkomt, ga er even rustig bij zitten en bedenk dan hoe wispelturig de natuur kan zijn.