Tormentil

Tot de rozenfamilie (Rosaceae) behoort een grote verzameling van plantengeslachten, die behoorlijk van elkaar verschillen. Eén daarvan is het geslacht ganzerik (Potentilla), die meer dan driehonderd soorten omvat. Alle ganzerikken hebben gele hartvormige bloembladen. De tormentil (Potentilla erecta), een plant van 10 tot 30 centimeter hoog, komt voor in vrijwel geheel Europa, noordelijk Afrika en Midden-Azië. De plant is aan te treffen in geheel Nederland, maar hij heeft toch een voorliefde voor een bijna onbemeste en fosfaatarme grond. Hij is kenmerkend voor schrale vegetaties waar meeuwen en konijnen soms voor een beetje bemesting zorgen. Ook is de plant aan te treffen op kapvlakten en dan vooral om de humusbulten rondom boomstroken. Daarom voelt hij zich behoorlijk op zijn gemak op Vlieland.
Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Potentilla, is afgeleid van het Latijnse woord potens dat 'krachtig' betekent. Verder terug in de tijd komen we het Griekse woord posis tegen dat de betekenis van 'echtgenoot' heeft. Wij in Nederland kennen de woorden 'potentie' en 'impotentie'. Zo zie je maar dat woorden nogal eens van betekenis verschuiven, maar dat ze dan toch dicht bij huis blijven. Het tweede deel, erecta, is afkomstig van het Latijnse erectus dat 'rechtop' betekent, maar ook zoiets als 'verheven' of 'alert'. Het woord is te zien als een combi van e ('op') en regere ('rechthouden'). De Nederlandse naam voor de plant, Tormentil, is zelf ook al van Latijnse oorsprong want torment is 'kwelling' of 'marteling'. Deze naam poogt de geneeskrachtige werking van de plant te verklaren.

De plant wordt veel gebruikt in de volkgeneeskunst omdat de tormentil een hele hoge concentratie tot wel 30% aan tanninen ofwel looistoffen heeft, onder andere tormentilline (een triterpeenglycoside) en bitter chinorinezuur. Die tanninen zijn ontzettend bitter en hebben een samentrekkend effect. Een thee, getrokken van de dikke wortelstok, wordt ingezet om bloedingen en diarree te stoppen. Die thee kan ook gebruikt worden om te gorgelen bij keelinfecties en kan het probleem loszittende tanden verhelpen.

In Duitsland heet de tormentil blutwutz ('bloedwortel') en dat refereert aan de bloedrode kleurstof die deze plant kan opleveren. Dit is het gevolg van een pigment dat de naam tormentil rood heeft gekregen.

Mocht u geloven dat alle volksgeneeskunst op fabels berust dan heeft u in dit geval ongelijk want uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een gestandaardiseerd extract van de wortel van tormentil de duur van aanhoudende diarree bij kinderen, die besmet zijn met een rotavirus, aanzienlijk verminderde. De onderzoekers menen daardoor dat het een effectief middel kan zijn bij de behandeling van diarree.