Helm

Helm (Ammophila arenaria) of helmgras is vaak vrij hoge grijsgroene plant, die aan het begin van de zomer bloeit. Deze grassoort heeft grote pollen met dikke verticale en naar boven vertakte wortelstokken. Helm komt voor aan de west-Europese kusten, van zuidelijk Scandinavië tot aan de kusten van de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. In Nederland is zij algemeen aan te treffen aan de Noordzeekust en sporadisch aan de IJsselmeerkusten. De enkele keren dat helm verder landinwaarts wordt aangetroffen kan in de meeste gevallen teruggevoerd worden op aanplanting of aanvoer van duinzand.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Ammophila, is een combinatiewoord uit het Grieks: ammos is 'zand' en philo is 'beminnend'. Met andere woorden: dit plantengeslacht houdt van zand. Het tweede deel, arenaria, heeft in de geschiedenis als tussenvorm het woord 'arena' dat allereerst 'zand' of 'zanderige plaats' betekent heeft en waar pas later het middengedeelte van de oude amfitheater mee bedoeld werd. Om het bloed beter te kunnen wegvegen werd dat met zand bestrooid.

Aan de Noordzeekusten van de Waddeneilanden wordt helm vaak aangeplant om verstuiving tegen te gaan waardoor het herstel van de natuurlijke vegetatie versneld kan worden. Er bestaan documenten waaruit blijkt dat de overheid de aanplant van helmgras al in de vijftiende eeuw verplicht stelde. In Dodoens' Kruydt Boek van 1608 valt te lezen: 'Men pleegt dit gewas met groote naersticheydt ende opzicht in Hollant en Zeelant te planten op plaetsen die lichteleijk van de Zeebaren beschadicht worden.'

Bewaar helmplant echter niet te lang voordat je ze gaat aanplanten want dan kunnen ze geinfecteerd raken met schimmels en staan medewerkers van Staatsbosbeer weer met hun handen in het haar.

Omdat helm een voor de eilanden een behoorlijk belangrijke functie heeft, was er nauwelijks een ander gebruik van belang geweest. Je kunt dit gras immers niet straffeloos wegplukken zonder het collectieve belang als zandbinder uit het oog te verliezen. Op de meeste Waddeneilanden heeft men ooit helm voor diverse doeleinden ingezet. Helm was in gebruik voor het vlechten van matten, als dakbedekking, als brandstof en als strooisel in de stal.

In Amerika wordt helm echter gezien als een van de meest vervelende soorten onkruid. Ooit had iemand ook daar het slimme idee gehad om helm in te voeren omdat het zo goed zandduinen in het gareel kon houden. Helm voelde zich wel thuis aan de andere kant van de oceaan en verdrong de locale plantensoorten, zoals zijn broertje het Amerikaans strandgras (Ammophila breviligulata) en andere planten. Hij wordt nu actief bestreden.

[Fred de Vries]