Zeelathyrus

Tot het geslacht Lathyrus behoren nogal wat soorten en een aantal daarvan treffen we ook in de Nederlandse natuur aan. Op de Waddeneilanden treffen we soms de zeelathyrus (Lathyrus japonicus) aan. De zeelathyrus is een laagblijvende, ietwat vlezige en overblijvende plant. Het is een plant, die aan het begin van de zomer bloeit met bloemkronen die eerst paars zijn en daarna neigen tot blauw.

De zeelathyrus is een wereldbewoner en komt tegenwoordig voor aan zo'n beetje alle zeekusten van de koelere streken van het noordelijk en zuidelijk halfrond. Die prestatie is het gevolg van het feit dat de zaden tot wel vijf jaar lang kunnen blijven drijven zonder hun kiemkracht te verliezen en zich met de zeestromen mee laten voeren. De zaden ontkiemen uiteindelijk doordat zand en grind de buitenste laag van het zaad afschaven en dan ziet de zeelathyrus zijn kans schoon.
[Foto: Masgnus Maske]
In Nederland is hij echter bijzonder zeldzaam. Twee eeuwen lang werd tevergeefs gezocht naar een teken van leven van de zeelathyrus. Ook in de ons omringende landen leek de plant een treurig lot tegemoet te gaan. Maar in 1973 trof men de zeelathyrus volkomen onverwacht toch weer aan op enkele verspreide vindplaatsen op de kusten van Noord-Holland en enkele Waddeneilanden. De zeelathyrus houdt hier van dijklichamen en de meeste vindplaatsen zijn dan ook tussen basaltkeien van beschoeiïngen aan de voet van zeedijken.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Lathyrus, is afkomstig van het Griekse woord lathuros dat zowel ‘erwt’ als ‘pols’ betekent. Het tweede deel, japonicus, betekent ‘(uit) Japan’ in het Latijn. Dit is dus de Japanse erwt.

De erwt is eetbaar en er bestaan verhalen dat in de Romeinse tijd hele legioenen met deze erwten gevoed konden worden. Hoewel de erwten gegeten kunnen worden moet je toch oppassen met lathyrussen. Ze bevatten namelijk β-oxalyl-L-α,β-diaminopropionisch zuur dat een aandoening veroorzaakt met de naam lathyrisme. De symptomen daarvan zijn verlammingsverschijnselen, langzame en zwakke polsslag, zwakke ademhaling en stuiptrekkingen. Het ziektebeeld heeft zelfs een aparte naam gekregen, lathysme.

Lathyrisme is een chronische ziekte die veroorzaakt wordt door het langdurig eten van grotere hoeveelheden meel dat gemaakt is van diverse soorten lathyrus, waaronder de zeelathyrus. In Spanje wordt het ziektebeeld almorta (‘de sterfte’) genoemd en daar nam het probleem epidemische vormen aan tijdens en na de burgeroorlog (1936-1939). Ik weet het: hierboven werd gemeld dat de erwten van de zeelathyrus eetbaar waren, maar zo simpel is dat niet: alleen langdurig weken in water en daarna goed koken van de rijpe erwten zorgt voor de afbraak van het aanwezige gif.